Kościół Mariacki

Kościół archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwany także kościołem Mariackim – jeden z największych i najważniejszych, po Katedrze Wawelskiej, kościół Krakowa, od 1962 posiada tytuł bazyliki mniejszej. Należy do najbardziej znanych zabytków Krakowa i Polski.
Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. Położony jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na Placu Mariackim. Kościół znajduje się na trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca.

Historia
Według Jana Długosza pierwszy murowany kościół w stylu romańskim został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1221-1222 na miejscu pierwotnej drewnianej świątyni. Wkrótce jednak budowlę zniszczono podczas najazdów tatarskich.
W latach 1290-1300 wzniesiono, częściowo na poprzednich fundamentach, wczesnogotycki kościół halowy, który konsekrowano około roku 1320-1321. Prace jednak kontynuowane były jeszcze w trzeciej dekadzie czternastego stulecia.
W latach 1355-1365, dzięki fundacji Mikołaja Wierzynka (mieszczanina krakowskiego i stolnika sandomierskiego), wzniesiono obecne prezbiterium.
Z kolei w latach 1392-1397 polecono mistrzowi Mikołajowi Wernerowi lepsze doświetlenie kościoła. Budowniczy obniżył mury naw bocznych, a w magistralnych wprowadził duże otwory okienne. W ten sposób halowy układ świątyni zmienił się nabazylikowy.
W 1443 (lub 1442) roku miało miejsce silne trzęsienie ziemi, które spowodowało runięcie sklepienia świątyni[2]
W pierwszej połowie XV wieku dobudowano kaplice boczne. Większość z nich była dziełem mistrza Franciszka Wiechonia zKleparza. W tym też czasie podwyższona została wieża północna, przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. W 1478 cieśla Matias Heringkan pokrył wieże przepięknym hełmem. Na nim, w 1666, umieszczono złoconą koronę.
W końcu XV wieku świątynia Mariacka wzbogaciła się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku – Ołtarz Wielki – dziełoWita Stwosza.
W XVIII wieku, na polecenie archiprezbitera Jacka Augusta Łopackiego, wnętrze gruntownie przerobiono w stylu późnegobaroku. Autorem tych prac był Francesco Placidi. Wymieniono wtedy 26 ołtarzy, sprzęt, wyposażenie, ławy, obrazy, a ściany ozdobiono polichromią pędzla Andrzeja Radwańskiego. Z tego okresu pochodzi również późnobarokowa kruchta.
Na początku XIX wieku, w ramach porządkowania miasta, zlikwidowano przykościelny cmentarz. W ten sposób powstał plac Mariacki.
W latach 1887-1891, pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego, wprowadzono do wnętrza wystrój neogotycki. Świątynia zyskała nową polichromię projektu i pędzla Jana Matejki, z którym współpracowali: Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer – autorzy witraży w prezbiterium i nad organami głównymi.
Od początku lat 90. XX wieku prowadzone były kompleksowe prace restauracyjne, w wyniku których pokryty brudami prawie całego XX stulecia kościół odzyskał swój wspaniały blask. Ostatnim akcentem
remontowym była wymiana pokrycia dachu w 2003.
18 kwietnia 2010 roku w Kościele Mariackim odbyła się uroczystość pogrzebowa tragicznie zmarłych Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i jego żony Marii, których trumny następnie pochowano w jednej z krypt Katedry na Wawelu.

Prezbiterium
Prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwieździstym, wykonanym przez majstra Czipsera w 1442. Na zwornikach żeber widnieją herby: Polski, Krakowa oraz biskupa Iwo Odrowąża – fundatora pierwszej świątyni Mariackiej. W przyściennych niszach ustawiono posągi proroków: Jeremiasza, Daniela, Dawida, Ezechiela, Jonasza i Izajasza. Wykonał je w 1891 krakowski rzeźbiarz Zygmunt Langman.
Ściany zdobi polichromia wykonana w latach 1890-1892 przez Jana Matejkę. Przy jej realizacji współpracowało z mistrzem wielu jego uczniów, później znanych i wybitnych malarzy, m.in.: Antoni Gramatyka, Edward Lepszy, Stanisław Bańkiewicz, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański. Rysunki techniczne wykonał Tomasz Lisiewicz, a roboty pozłotnicze są dziełem Michała Stojakowskiego. Witraże w tej części kościoła są autorstwa Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego i Tadeusza Dmochowskiego.
Po obu stronach prezbiterium ustawiono nakryte baldachimami stalle. Wykonane zostały w 1586, a następnie w 1635 uzupełniono je zapleckami, które Fabian Möller ozdobił płaskorzeźbami ze scenami z życia Chrystusa i Marii. Na stallach prawych przedstawienia: Drzewa Jessego, Narodzin Marii, Ofiarowania Marii, Zaślubin z św. Józefem, Zwiastowania, Nawiedzenia św. Elżbiety oraz Bożego Narodzenia. Na stallach północnych (lewych) znajdują się rzeźby: Obrzezanie, Hołd Trzech Króli,Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Pożegnanie z Matką, Zmartwychwstały Chrystus ukazuje się Marii, Wniebowzięcie Matki Boskiej, Koronacja oraz Matka boska z dzieciątkiem w otoczeniu symboli z Litanii Loretańskiej.
Prezbiterium zakończone jest apsydą, którą oddziela od reszty kościoła, wykonana w brązie, balustrada z dwiema ażurowymi bramkami. Uchylne drzwiczki zdobią herby: Krakowa oraz archiprezbiterów kościoła – Klośnik i Prawdzic. Witraże w absydzie pochodzą z lat 1370-1400, a wykonał je mistrz Mikołaj, zwany vitreator de Cracowia. Obejmują one dwa cykle tematyczne: Księgę Genesis według Starego i Nowego Testamentu oraz sceny związane z życiem Jezusa i Marii.